پاسخ : حجاب و پوشش زنان یکی از دستورات اسلام است. در دیگر ادیان الهی نیز چنین دستوری وجود داشته است . در قرآن مجید و بسیاری از روایات محدوده ی آن به این صورت بیان شده است که زن در برابر نامحرمان تنها می تواند صورت و دو کف دست خود را آشکار کند. بنا بر این تشریع و قانون مند شدن آن ربطی به حکومت ها و نظام های اسلامی و غیر اسلامی ندارد . حجاب تا آنجا که در حریم زندگی خصوصی افراد است، یک امر فردی و خصوصی است و کسی نمی‌تواند دخالت کرده، ولی آنگاه که به یک امر اجتماعی تبدیل شد و با حقوق دیگران ارتباط پیدا کرد، حکومت و حاکم می تواند از باب نهی از منکر و صیانت از اخلاق و معنویت جامعه، رعایت حجاب را الزامی کند و برای آن مجازات تعیین نماید، زیرا بی حجابی از محرمات الهی محسوب می گردد و طبق قاعده هر فعل حرامی قابل تعزیر است.

بنابراین آنچه بر عهده ی همه حکومت ها و نظام های اسلامی است اجرای دقیق دستورات اسلام است که متأسفانه بسیاری از دولت های اسلامی در این زمینه کوتاهی می کنند.

پاسخ تفصیلی :

حجاب و پوشش زنان یکی از دستورات اسلام است که در دیگر ادیان الهی نیز چنین دستوری وجود داشته است. حجاب و پوشش زن به حدی اهمیت دارد که در قرآن مجید و بسیاری از روایات، مطرح و محدوده ی آن بیان شده است.

خداوند متعال در سوره ی نور در این باره می فرماید: «به زنان مؤمن بگو که چشمان خود فرو گیرند و شرمگاه خود نگه دارند و زینت های خود را جز آن مقدار که پیداست، آشکار نکنند و مقنعه های خود را تا گریبان فرو گذارند و زینت های خود را آشکار نکنند، جز برای شوهر خود یا پدر خود و یا … و نیز چنان پای بر زمین نزنند تا آن زینت که پنهان کرده اند دانسته شود… .»[۱] دراین آیه به وجوب پوشانیدن تمام زینت ها و سر و گردن در برابر نامحرمان تصریح شده است.

بسیاری معتقدند که صورت و دست ها از مچ به پائین (وجه و کفین) از حکم حجاب استثنا شده اند و در آیه هم قرائنى بر این استثنا وجود دارد؛ از جمله:

الف: استثنای زینت ظاهر در آیه ی فوق، خواه به معنى محل زینت باشد یا خود زینت، دلیل روشنى است بر اینکه پوشاندن صورت و کفین لازم نیست.

ب: مفهوم دستور آیه ی فوق در مورد انداختن گوشه ی مقنعه [و روسری] به روى گریبان، که منظور، پوشانیدن تمام سر و گردن و سینه است و سخنى از پوشانیدن صورت در آن نیست، قرینه ی دیگرى بر این مدعا است[۲]. شواهد تاریخى نیز نشان مى‏دهد که نقاب زدن بر صورت در صدر اسلام جنبه ی عمومى نداشته است[۳].

ائمه ی طاهرین(ع) نیز در روایات زیادی، در توضیح و تفسیر این آیه ی شریفه، مقدار لازم حجاب و پوشش واجب را بیان کرده­اند. فضیل یسار (یکی از یاران امام صادق (ع)) می­ گوید از آن حضرت سؤال کردم: آیا ذراعین (از مچ تا آرنج دست) زن، از زینتی که خداوند فرموده است نباید آن را برای غیر شوهران­شان آشکار کنند، محسوب می­شود؟ حضرت فرمود: «بله و آنچه از بدن از خمار (روسری یا مقنعه) پائین تر است از زینت حساب می شود… .»[۴]

همچنین مسعدة بن زراره از امام صادق(ع) نقل می کند که وقتی از حضرت در باره ی زینتی که زن می تواند آشکار کند سؤال شد فرمود: «صورت و دو کف دست.»[۵]

البته باید به دو نکته توجه داشت:

۱٫ از نظر اسلام، پیدا بودن صورت زن در صورتی اشکال ندارد که بدون آرایش یا همراه با آرایش های خیلی جزئی که در عرف زینت به حساب نمی آید، باشد و مفسده ای را هم به همراه نداشته باشد.[۶]

۲٫ در مواردی که بیان می شود که پوشیدن وجه و کفین لزومی ندارد، به این معنا نیست که نگاه و نظر به آن از طرف مرد اشکالی ندارد، چون ملازمه ای بین آن دو نیست و آنچه در اینجا بدان پرداختیم مسئله ی اول است.[۷] ([۸])

بنا بر این تشریع و قانون مند شدن حجاب زنان و تعیین محدوده آن بر عهده شارع مقدس اسلام (خداوند متعال و پیامبر اکرم (ص)) بوده که به خوبی انجام شده است. آنچه بر عهده حکومت ها و نظام های اسلامی است اجرای دقیق دستورات اسلام در همه زمینه ها و مخصوصا در زمینه حجاب و پوشش زنان (به خاطر تأثیر آن در سلامت اخلاقی جامعه و استحکام بنیان خانواده ها) است.

حجاب تا آنجا که در حریم زندگی خصوصی افراد است، یک امر فردی و خصوصی است و کسی نمی‌تواند دخالت کرده و تجسس نماید، ولی آنگاه که به یک امر اجتماعی تبدیل شد و با حقوق دیگران ارتباط پیدا کرد ، حکومت و حاکم می تواند از باب نهی از منکر و صیانت از اخلاق و معنویت جامعه، حجاب را الزامی کند و برای آن مجازات تعیین نماید.[۹] بی حجابی از محرمات الهی محسوب می گردد و طبق قاعده هر فعل حرامی قابل تعزیر است [۱۰] و تعزیر نیز با نظرِ حاکم است، یعنی از دیدگاه فقهی حاکم شرع می تواند برای جلوگیری از گسترش محرمات الهی و بالخصوص بی حجابی، مجازات وضع کند.[۱۱]

متأسفانه بسیاری از دولت های اسلامی در این زمینه کوتاهی می کنند و نتیجه آن همانا گسترش فساد اخلاقی، افزایش بی رویه طلاق و… است که در جوامع اسلامی مشهود است. شما داستان غم بار اندلس سابق و اسپانیای امروز را شنیده‌اید و حرص و ولع مراکز استعماری را برای شیوع اخلاق جنسی غرب در بین مسلمین را ملاحظه می­کنید! آیا اگر زنان و دخترکان زیباروی طناز به بازار جوانان پاک و اما پر از غریزه و هیجان و شهوت در آیند و متاع جمال و نمای خود را در چشم و خیال حساس آنان به حراج گذاشته و از آنان دل ربایی کنند، جلوگیری از آنان دخالت در حریم شخصی افراد است؟ مسلما دخالت حاکمیت اسلامی سالم به عنوان آمر به معروف و نگهبان سلامت اخلاق و معنویت دینی جامعه است ، البته به دور از افراط و تفریط.

البته از دیر باز تاکنون در ایران و بسیاری از کشورهای اسلامی بحمدالله زنان مسلمان خود مدافعان واقعی و دلبسته گان حجاب ـ البته با مراتب مختلف آن ـ بوده و هستند و چنانچه در تاریخ دیده و خوانده‌اید، در مقابل کشف حجاب رضا خانی و پسرش در ایران مقاومت ها کردند و هم اینک ما هر روزه شاهد صحنه های زیبایی از مقاومت زنان مسلمان در دفاع از حجاب اسلامی حتی در کشور های غیر مسلمان مدعی آزادی هستیم که به بهانه های واهی از حضور زنان در مجامع علمی و دانشگاهی جلوگیری می کنند.

[۱] نور، ۳۱، ترجمه ی آیتی.

[۲] توضیح: در شأن نزول این آیه گفته اند که عرب ها در آن زمان روسرى و مقنعه‏اى مى‏پوشیدند که دنباله ی آن را روى شانه‏ها و پشت سر مى‏انداختند، به طورى که مقنعه پشت گوش آنها قرار مى‏گرفت و تنها سر و پشت گردن را مى‏پوشاند ولى قسمت زیر گلو و کمى از سینه که بالاى گریبان قرار داشت، نمایان بود . اسلام این وضع را اصلاح کرد و دستور داد دنباله­ی مقنعه را از پشت گوش یا پشت سر جلو آورده و به روى گریبان و سینه بیندازند. نتیجه آن بود که تنها گردى صورت باقى مى‏ماند و بقیه ی بدن پوشانده مى‏شد.

[۳] تفسیر نمونه، ج ۱۴، صص ۴۵۰ و ۴۵۱٫

[۴] «عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الذِّرَاعَیْنِ مِنَ الْمَرْأَةِ أَ هُمَا مِنَ‏ الزِّینَةِ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ قَالَ: نَعَمْ وَ مَا دُونَ الْخِمَارِ مِنَ الزِّینَةِ وَ مَا دُونَ السِّوَارَیْنِ »، اصول کافی، ج ۵ ، ص ۵۲۱، باب یحل النظر الیه من المرأة.

[۵] «عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِیَادٍ قَالَ: سَمِعْتُ جَعْفَراً وَ سُئِلَ عَمَّا تُظْهِرُ الْمَرْأَةُ مِنْ زِینَتِهَا قَالَ: الْوَجْهَ وَ الْکَفَّیْن»، وسائل الشیعة، ج ۲۰، حدیث شماره­ی ۲۵۴۲۹، ص ۲۰۳، باب یحل النظر الیه من المرأة بغیر التلذذ.

[۶] نک: استفتائات امام خمینی(ره)، ج ۳، ص ۲۵۶، سؤال ۳۳و۳۴؛ توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏۲، ص۹۲۹؛ نمایه­ی : زن و آشکار کردن آرایش. (شرح بیشتر در زمینه ی بحث فقهى و روائى این مسئله، در مباحث نکاح در فقه آمده است).

[۷] برای آگاهی بیشتر، نک: مسئله­ی حجاب، استاد شهید مطهری (ره) ، صص ۱۶۴- ۲۳۵٫

[۸] برداشت از سؤال ۴۰۳ نمایه: محدوده ی حجاب زن.

[۹] – ترخان، قاسم، پایگاه حوزه، سؤال شماره ۵۹۸۸-۲٫

[۱۰] العناوین الفقهیة، ج‏۲، ص: ۶۲۷، قاعدة [۴] کل ما لم یرد فیه حد من الشرع فی المعاصی، ففیه التعزیر

[۱۱] ترخان، قاسم، پایگاه حوزه ۵۹۸۸-۲٫